یک روز از وجود نیترات بالا در آب خبر می‌دهند و روز بعد تکذیب می‌شود و گاهی از ورود فاضلاب بیمارستانی به آب شرب می‌گویند که باز تکذیب می‌شود و...
پیشتر که دستگاه تصفیه خانگی نیامده بود مردم به سمت خوردن آب معدنی روی آورده بودند و حالا هم بازار انواع دستگاه تصفیه آب با قیمت‌های بالا داغ داغ است. بماند که در هر دو مورد هم اما و اگر زیاد است. آخر سر هم نمی‌دانیم با خیال راحت آب شیر را باز کنیم و یک دل سیر سر بکشیم یا کلی فکر و خیال باید توی ذهن‌مان بریزد که...؟
دستگاه نظارت بر آب یکی دو تا نیست
چندی پیش یک منبع آگاه از سازمان حفاظت محیط زیست که نخواست نامی از او در گزارش برده شود طی تماسی از نگرانی‌هایش درباره آب شرب تهران گفت. او مدعی شد «فاضلاب بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها از طریق چاه‌های جذبی فاضلاب وارد آب شرب می‌شود و چون هیچ یک از
500 چاه آب شرب تهران محاسبه حریم کیفی ندارد یعنی فاصله بین چاه شرب از چاه جذبی به صورت علمی تعیین نشده و به دلیل کمبود آب ناچار از رعایت نکردن این موارد هستیم، اطمینان نداریم که آب تهران آلودگی نداشته باشد. چراکه متناسب با وسیع شدن شهر تهران و افزایش جمعیت، خدمات زیربنایی توسعه نیافته و یکی از حساس‌ترین موارد در این زمینه هم شبکه جمع‌آوری فاضلاب است.»
اما علیرضا نوذری‌پور قائم مقام مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران نظر متفاوتی با نظر این کارشناس دارد: «اطمینان می‌دهم که حتی یک لیتر فاضلاب را در آب تهران تحمل نمی‌کنیم. هر روز آب تهران آزمایش می‌شود و ما بر اساس آزمایش‌ها و داده‌های علمی حرف می‌زنیم نه حدسیات.»
وی در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: «به طور اساسی می‌گویم آب تهران سالم است. این را در نظر داشته باشید که ما یک دستگاه نظارتی بالا دستی به نام وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی داریم که اگر خدای نکرده آب از خط سلامت خارج شود حتماً به ما هشدار و تذکر می‌دهد و برای مردم نیز اطلاع‌رسانی می‌کند. بنابراین از این جهت خیالتان راحت باشد.
همچنین در ارتباط با آب ما دو معادله عرضه و تقاضا داریم؛ هر چقدر عرضه آب کمتر و تقاضا زیاد باشد می‌تواند اثرات منفی روی کیفیت بگذارد. یعنی فرض کنید در یک شهری منابع محدود آبی داشته باشیم و سرانه سهم هر نفر محدود باشد. این عدد در کشور ما این روزها به کمتر از 1700 متر مکعب رسیده، یعنی از نظر منابع نسبت به جمعیت در آستانه تنش هستیم. در استان تهران کمتر از یک سوم این مقدار است. یعنی منابع آب تهران نسبت به جمعیت متراکم تهران خیلی کمتر است و باید مراقبت‌های ویژه‌ای داشته باشیم. با این همه آبی را که تصفیه می‌کنیم خیلی با حساسیت کنترل می‌کنیم.
اخیراً هم علاوه بر وزارت بهداشت دستگاه‌های دیگری موضوع را رصد و کنترل می‌کنند. بر اساس آخرین گزارش‌ها از سوی دستگاه‌های نظارتی هیچ گونه موردی از پایین بودن کیفیت و مشکل کیفیت در آب تهران گزارش نشده و ما هم سهم استفاده از آب‌های سطحی را که کیفیت بهتری دارند بیشتر کرده‌ایم و با اطمینان می‌توانم بگویم که مردم هیچ نگرانی نداشته باشند.»
حریم چاه جذبی از چاه شرب
وقتی حرف آن مسئول و منبع آگاه محیط زیست را مبنی بر رعایت نشدن محدوده و حریم چاه‌های جذبی فاضلاب و چاه‌های آب با علیرضا نوذری‌پور در میان می‌گذاریم لبخند می‌زند و می‌گوید: «بدون اطلاعات نمی‌توانید وارد یک بحث علمی شوید.» و بعد اشاره می‌کند که آن مسئول یا کارشناس اگر به حرف خود اعتقادی دارد تشریف بیاورد اینجا تا از نزدیک باهم بحث کنیم و نحوه گردش کار را از نزدیک ببینیم و بررسی کنیم:
«محاسبه حریم بستگی به جنس زمین هم دارد. یعنی وقتی جایی از زمین ریزدانه و رسی است اشکالی ندارد فاصله کم باشد. چون اصلاً قدرت نفوذی نیست. رس با آب متورم می‌شود و هیچ نفوذی نمی‌دهد. فاصله حداقل 50 متر کمتر نباید باشد و در مورد زمین‌های رسی 10 متر هم فاصله کافی است. اما این اعدادی نیست که بتوانم در موردش قضاوت کنم. چون عمق چاه سرعت جریان آب و جنس خاک مهم است و این‌ها باید همه محاسبه شود.
مثلاً عمق چاه جذبی چقدر است و حجم فاضلابی که به آن وارد می‌شود اگر دانه درشت است چقدر است یا موارد دیگر. الان هم در کل شهر پروژه فاضلاب در حال اجراست تا فاضلاب‌ها به چاه نریزند و مستقیماً وارد تصفیه خانه شوند. در حال حاضر 60 درصد شبکه ما آماده است. اگر مردم همکاری کنند و اتصالات را برقرار کنند اصل موضوع حل می‌شود. با این همه ما روزانه چاه‌ها را چک می‌کنیم و نگران چیزی نیستیم.»
به گفته قائم مقام مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران چاه‌های آب شرب با رعایت حریم خارج از بافت‌های مسکونی و در عمق خیلی زیاد و بیش از 250 متر است. در صورتی که هیچ چاه فاضلابی بیشتر از 10 یا 12 متر نیست و این اختلاف شدید در عمق، تقریباً ارتباط را غیرممکن می‌سازد. بر این اساس و بنابر محاسبه‌های انجام شده برای نفوذ فاضلاب در چاه آب چند صد سال وقت لازم است:
«ما کادر متخصص در سطح بالای علمی کشور و تجهیزات مدرن دنیا را در اختیار داریم و آزمایشگاه مرجع سلامت ما که گواهینامه بین‌المللی دارد 47 آزمایشگاه تابعه در سطح شهر را مدیریت می‌کند. در هر تصفیه خانه هم به طور مرتب آب چاه‌ها آزمایش می‌شود.»
حالا او به صراحت اعلام می‌کند که به هیچ عنوان فاضلاب شهری وارد چاه شرب نشده و اگر جایی این اتفاق بیفتد آن چاه را بسرعت از حلقه مدار خارج می‌کنند: «ما قطعاً کنترل می‌کنیم. آمار چاه‌هایی که سالانه آلوده بوده‌اند و بسرعت از مدار خارج شده‌اند موجود است. ما حاضریم با کسانی که ادعا می‌کنند فاضلاب وارد چاه شرب شده جلسه کارشناسی بگذاریم.»
بار دیگر به میزان فاصله‌ای که چاه‌ها از هم دارند تأکید می‌کنم. می‌خواهم بدانم علاوه بر اختلاف در عمق فاصله این چاه‌ها چقدر است: «ما چند صد متر فاصله را حتماً رعایت می‌کنیم با این همه با عمق 250 متری چاه‌های آب هیچ ارتباطی با هم پیدا نمی‌کنند.»
شبکه آبرسانی فرسوده نیست
کارشناسان حفاظت محیط زیست می‌گویند از 9 هزار کیلومتر شبکه آب تهران نزدیک به 3 هزار کیلومتر فرسوده و از هر 100 لیتر آب 35 لیتر پرت می‌رود. اگر این شبکه نوسازی شود نیاز به چاه آب هم کم می‌شود و آب رودخانه برای تأمین آب شرب تهران کافی است. اما قائم مقام مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران نظر دیگری دارد:
«من اعتقاد ندارم شبکه فرسوده است، شبکه آب شبکه خوب و روپایی است. این شبکه برای 5/3 میلیون جمعیت در نظر گرفته شده و جمعیت تهران نباید بیشتر از 5/3 میلیون باشد اما حالا همین شبکه 5/8 میلیون جمعیت را جواب می‌دهد و هیچ مشکلی هم ندارد. شهری که اختلاف شیبش 800 متر است به این معنی است که ما آب را تا ارتفاع 800 متر بالا می‌بریم و این کار پمپاژهای سنگینی می‌خواهد. بنابراین شبکه آب بخوبی دارد جواب می‌دهد.
ما حدود 700 دستگاه فشار شکن در داخل شهر تهران داریم. اگر این فشار را نشکنیم لوله‌های آب منازل می‌ترکد. البته شبکه آب تهران احتیاج به بازسازی و نوسازی دارد در این حرفی نیست. اما چرا این اتفاق نمی‌افتد به خاطر اقتصاد آب است چون ما آب را به حداقل قیمت می‌فروشیم. شما هزینه آب را با هزینه گاز و برق و حتی پیامک مقایسه کنید؛ متوسط قبضی که در تهران می‌گیریم در هر دوره 8 هزار تومان است. در صورتی‌که قبض‌های چند صد هزار تومانی برق را براحتی پرداخت می‌کنیم. بنزین لیتری هزار تومان است. اما هر لیتر آبی که ما به خانه‌های مردم می‌دهیم 5/3 ریال است. یعنی هزار لیتر آن می‌شود 350 تومان.
بنابراین چرا شرکت آب و فاضلاب می‌گوید آب به صورت رایگان در اختیار مردم قرار می‌گیرد؟ چون حتی پول نوسازی‌اش را هم نمی‌گیرد. ما ارگان دولت نیستیم که پول از دولت بگیریم تا شبکه‌ها را بازسازی کنیم ما باید از منابع‌مان استفاده کنیم و چون منبعی در اختیارمان قرار نمی‌گیرد نمی‌توانیم بازسازی کنیم.
مسأله اصلی ما قیمت آب است برای بازسازی و نوسازی تأسیسات و ارتقای آنها و مدیریت مصرف که مؤلفه مهمی است. وقتی منابع محدودند باید مصارف هم محدود باشد. ما در تهران به ازای هر نفر روزی 230 لیتر مصرف آب داریم.کجای دنیا با این منابع محدود حتی بارندگی چند برابر ما این مقدار مصرف وجود دارد؟ چرا؟ چون آنها قیمت آب‌شان واقعی است. در کشورهای اروپایی که این همه بارندگی دارند، گاه تا 3 دلار قیمت هر متر مکعب آب است. من معتقدم قیمت آب باید واقعی شود نه اینکه بالا برود. این مسأله در کشورهای دنیا جواب داده و تا 50 درصد در مصرف آب صرفه‌جویی شده. وقتی قیمت آب پایین باشد، مردم هم هزینه نمی‌کنند و شیر چشمی نصب نمی‌کنند یا فلاش‌تانک قدیمی منزلشان را عوض نمی‌کنند و آب هدر می‌رود. حتی سازندگان ساختمان‌ها هم مقرراتی را که تصویب شده اجرایی نمی‌کنند.»